Örnekler Bağlamında Usûl-i Fıkıhta “İşaretin Delâleti” Kavramının Kapsamı

İslâm Hukukunun iki temel kaynağı Kur’an ve Sünnet’tir. tamamen lafızdan ibarettir. Sünnet, kavlî, amelî takrirî olmak üzere üç kısma ayrılmakla birlikte, ağırlıklı kısmı kavlî sünnettir bu kısım da lafızla ifade edilmektedir. Lafızdan hüküm çıkarılırken, ibarenin delâleti, işaretin nassın delâleti iktizanın dört delâlet şeklinden istifade edilir. Lafzın sözün kalıbı dizilişinden elde edilen olduğu için bunun sınırı bellidir. Nassın illet yoluyla anlaşılan kapsamı illetin ulaşabildiği yer kadardır. İktizânın doğru şer’î hükmün sağlıklı anlaşılabilmesi ibarede almayan bir lafzın takdirini gerektirdiği için, delâletin takdir sözle birlikte ettiği manadır. Bunun İşaretin ne aslî de tebeî olarak kastedilmeyen, fakat manasının gerekli kıldığı Yani manasıdır. Bu tanımdan yola çıkarak insan zihni, delâletinin hakkında tayinde bulunamamaktadır. Fıkıh usulü eserlerinde yeterli teorik açıklamaların bulunmadığını söyleyebiliriz. Hanefî mezhebinin imamları, usul bilginlerine derli-toplu kurallar koleksiyonu bırakmamışlardı. Onlar çeşitli fıkhî meselelere ait çözümler üzerine eğilerek, meselelerden fıkıh usûlü kurallarını çıkarmışlar metoda Hanefiyye Metodu denilmişti. çalışmada işâretin verilen çözümlerden tespit edilmeye çalışılmıştır. Örneklerin incelemesi bize kavramının hükmü olması, şekil veya maksat bakımından delâletine eşit haricî sebebi şartı kesin olan zıt anlamı evleviyet delâletinden daha üstün istihsan prensibine dayanması bilginin verilmesi halinde zorunlu ortaya çıkan üçüncü bilgi olması gibi bazı ilke prensiplere dayandığı anlaşılmaktadır.